Vì sao JSD 2019 lại ưu ái những bài báo về về Luật Tiếp cận thông tin?

Luật Tiếp cận thông tin giúp nhà báo an toàn hơn

Trong bài viết “Báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án Tam Đảo II – có gì bí mật?” đăng ngày 28/9/2019 trên trang điện tử của báo Phụ nữ TP.Hồ Chí Minh, nhà báo Thu Trang cho biết, để có được báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án “Khu du lịch sinh thái Tam Đảo II – Bến Tắm – Thác 75 thuộc Vườn Quốc gia Tam Đảo”, chị đã phải 2 lần gửi công văn đến Bộ Tài nguyên Môi trường, một lần đến ngồi lì ở trụ sở của Bộ này, hai lần liên lạc trực tiếp với cán bộ phụ trách lĩnh vực này của Bộ, dòng dã từ 6/8/2019 đến 25/9/2019 nhưng không có được câu trả lời.

Bài báo cho biết, phóng viên đã vận dụng Điều 38 luật Báo chí và Điều 131 luật Bảo vệ môi trường để yêu cầu được cung cấp thông tin nhưng cuối cùng, đã không thu được kết quả mong muốn.

Không chỉ nhà báo Thu Trang và báo Phụ nữ TP.HCM gặp khó khăn trong việc lấy thông tin, mà đây là tình cảnh chung của báo chí khi đi khai thác thông tin từ cơ quan chức năng. Theo thống kê từ năm 2009 – 2019 về “Thực tiễn thực thi quyền tiếp cận thông tin của báo chí trong phòng, chống tham nhũng tại Việt Nam” của nhà báo Lê Nghiêm – nguyên Cục trưởng Cục Thông tin đối ngoại (Bộ Thông tin – Truyền thông), thì cơ quan nhà nước né tránh, trì hoãn, từ chối phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí. Cụ thể, 15,9% nhà báo cho biết tiếp cận được thông tin ngay lần đầu và có tới 64,5% nhà báo cho biết nhiều lần mới tiếp cận được thông tin.

“Thực tế cho thấy, một số trường hợp nhà báo nhận được những thông tin không chính xác từ cơ quan nhà nước, như vụ PMU18, vụ AVG, Thủ Thiêm, vụ cưỡng chế tại Tiên Lãng – Hải Phòng…”, nhà báo Lê Nghiêm nhận xét. Việc nhà báo nhận được thông tin sai, dẫn đến những hậu quả đáng tiếc, đó là những bài báo đưa thông tin không chính xác, có những nhà báo bị xử phạt hình sự… là những bài học rất đau sót và đáng tiếc.

Theo TS Vũ Thị Kim Thoa, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự – Hành chính (Bộ Tư pháp), nhà báo Thu Trang có nhiều cơ hội thành công nếu áp dụng luật TCTT. Theo bà Thoa, báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án “Khu du lịch sinh thái Tam Đảo II – Bến Tắm – Thác 75 thuộc Vườn Quốc gia Tam Đảo” thuộc loại thông tin được phép cung cấp theo luật TCTT và các nhà báo chỉ cần đến văn phòng của Bộ Tài nguyên Môi trường, lấy phiếu tiếp nhận cung cấp thông tin, điền đầy đủ các thông tin cần thiết và Bộ này sẽ phải trả lời trong vòng 15 ngày theo luật TCTT. Bà Thoa đã cho biết như vậy trong hội thảo “Một số giải pháp thực thi hiệu quả Luật Tiếp cận Thông tin trong tác nghiệp báo chí” trên.

Thực thi Luật TCTT còn hạn chế nên càng phải dùng nhiều

Tại hội thảo này, nhà báo Giang Vương cũng cho biết, nếu luật TCTT ra đời sớm thì anh đã không phải mất tới 3 năm, bị “đá” thông tin từ phường lên UBND thành phố Hà Nội để giải quyết vụ ông hàng xóm xây tường chắn lối đi nhà anh mấy năm trước.

Nhà báo Huy Minh, với vị trí phụ trách nội dung của báo Lao động cuối tuần và nhà báo Đoàn Tân, nhà báo Tiến Phòng cho biết, sẽ coi luật TCTT như một kênh để khai thác thông tin khi thực hiện những đề tài đòi hỏi điều tra lâu dài.

Một trong những lý do nhà báo Thu Trang không dùng luật TCTT để lấy báo cáo trên là vì chị không tin tưởng về hiệu quả của nó. Đây cũng là suy nghĩ của nhiều nhà báo về luật TCTT tại hội thảo “Một số giải pháp thực thi hiệu quả Luật Tiếp cận Thông tin trong tác nghiệp báo chí”. Theo điều tra tại hội thảo này thì có 93% nhà báo quan tâm tới Luật TCTT nhưng 76% đánh giá nó “chưa hiệu quả” và 43% người “gặp khó khăn trong yêu cầu cung cấp thông tin” theo Luật này.

Quả thật là với báo chí, luật TCTT còn nhiều hạn chế. Theo kết luận của toạ đàm “Báo chí với luật TCTT” ngày 27/9 thì theo Luật này, cơ quan chức năng chỉ cung cấp những thông tin đã được soạn thảo thành văn bản, có đóng dấu đỏ. Tuy nhiên, hầu hết những thông tin mà nhà báo cần không chỉ là văn bản khô cứng theo luật TCTT.

Bên cạnh đó, theo luật TCTT thì cơ quan chức năng sẽ trả lời trong vòng 15 ngày, trong khi đó, báo chí thì phải có tính thời sự và các tin cần được trả lời trong ngày hoặc chậm lắm là trong tuần.

Tiếp đó, luật TCTT quy định, một số văn bản theo luật này lại chỉ cấp cho một số đối tượng liên quan, việc khiếu nại về quyền khá phức tạp, nhà chức trách lại có quyền quyết định không cấp những thông tin nào có thể gây hại… Những hạn chế này dẫn đến việc báo chí thờ ơ với nó.

Tuy nhiên, dù còn nhiều hạn chế thì các nhà báo cần tuyên truyền cho luật TCTT bởi vai trò của báo chí là xây dựng, thúc đẩy Nhà nước, người dân thực thi Luật Tiếp cận thông tin. Nhà báo có thể sử dụng luật TCTT khi thực hiện các đề tài sâu, có nhiều thời gian và để xác định các nguồn tin thật, giả liên quan đến lĩnh vực chính sách. Đây là kết luận của gần 80 nhà báo và chuyện gia qua toạ đàm và hội thảo về “Báo chí với luật TCTT” được tổ chức trên.

Nguồn: Gia đình Việt Nam